پیامبر اکرم (ص) :

کسی که به مسلمان دیگری قرآن آموزش دهد و او به دیگری یاد دهد و نسل به نسل ادامه یابد ، افرادی که قرآن یاد گرفته اند ( چه با واسطه چه بی واسطه مستقیم ) وقتی (توسط قرآن آموزان جدید ) قرآن تلاوت می شود به ازای هر حرف تلاوت شده ، 10 حسنه به معلمین متوالی اعطا می شود . هر حسنه 10 قنطار و هر قنطار بزرگتر از کوه احد است. ( اصول کافی)

بسمه تعالی

اولین معلم قرآن کریم خداوند سبحان است که فرامین عالیه خود را از طریق وحی به پیامبر خاتم انتقال داد و اولین معلم قرآن بر روی زمین خود پیامبر خاتم بود که هم لفظ و هم مفهوم و تفسیر این صحیفه الهی را آموزش داد.

آموزش چیست؟

تعریف آموزش : آموزش فرآیند انتقال تجربیات، آگاهی ها و اطلاعات به اشخاص است که منجر به یادگیری می شود. (در آموزش، هدف یادگیری است).

1- فرد مخاطبی که نیاز به آموزش دارد. (قبل از آموزش)

در آموزش دو سطح وجود دارد:

2- فرد مخاطبی که مطلبی را یاد گرفته است. (بعد از آموزش)

توضیح مولفه های تعریف ها:

یکی از کارکردهای اصلی آموزش ارتقاء دانش، مهارت و نگرشاست.

دانش : مجموعه آگاهی ها و اطلاعات.

مهارت : استعداد انجام کار، پیش بینی نتایج کار با صرف حداقل زمان و انرژی.

نگرش : مجموعه باورها و هیجانات یک شخص. هر آنچه که باعث پیش بینی و هدایت اعمال ما می شود. بهترین آموزش؛ آموزشی است که باعث بالارفتن نگرش می شود.

تعریف فرآیند : روابط مستمر و پیوسته در حال تغییر همراه با پویایی ( مسیری که روی آن برنامه ریزی شده است (پروسه) مراحل کار، مراحل تولید و اجرا.)

در ضمن فرآیند، یک مرحله ای نیست، مجموعه ای از مراحل است.

تعریف یادگیری : فرآیند انتقال تجربیات، آگاهی ها و اطلاعات است که باعث تغییرات نسبتا پایدار در دانش، مهارت و نگرش مخاطب می شود.

فرآیند سیستماتیک آموزش : (ارکان آموزش صحیح و نظام مند، چرخه ی آموزش خوب) :

1- نیازسنجی آموزشی : اولین کار در آموزش این است که نیاز مخاطب را بشناسیم.

2- برنامه ریزی آموزشی: (طراحی آموزشی): دومین کار در آموزش این است که برنامه ی آموزشی را تعیین کنیم.

3- اجرای برنامه ی آموزشی : سومین کار در آموزش این است که برنامه ی آموزش را اجرا کنیم.

4- ارزشیابی اثر بخشی : چهارمین کار در آموزش این است که آموزش های اجرایی را مورد ارزیابی قرار دهیم.

روخوانی قرآن : خواندن کلمات و عبارات قرآنی به طور صحیح به صورت آرام و شمرده که با بخش خوانی شروع می شود.

روانخوانی قرآن : خوانده کلمات و عبارات قرآنی به طور صحیح به صورت روان و با سرعتی معمولی که با کلمه خوانی شروع می شود.

تعریف جامع آموزش روخوانی و روانخوانی قرآن کریم :

فرایند انتقال دانش ، مهارت و نگرش در حوزه روخوانی و روانخوانی قرآن کریم از طرف معلم قرآن که منجر به تغییرات نسبتا پایدار و ارتقاء سطح دانش ، مهارت و نگرش روخوانی و روانخوانی قرآن آموزان خواهد شد.

تصویر چرخه ی آموزش خوب :

تعریف نظام جامع آموزش قرآن :

((آموزش جامع قرآن فرایندی است برای دست یابی به توانا یی قرائت صحیح، درک معنا، تدبر در آیات و آشنایی با معارف قرآن به منظور تقویت ایمان عمل صالح و انس با قرآن کریم ))

اجرای آموزش : (برای آموزش چه چیزهایی لازم است؟) :

1- نظام آموزشی:(برنامه ریزی از قبل): تعیین هدف و برنامه ریزی برای رسیدن به آن.

2- معلم

3- فراگیر(مخاطب)

4- ابزار آموزشی

5- محتوای آموزشی(طرح درس روزانه! معلم باید بداند)

اولین چیز در نظام آموزشی اهداف آموزشی است.

آموزشی موفق است که :

1- اهدافش مشخص باشد.

2- و تمام فعالیتها در طول آموزش بر اساس آن اهداف انجام شود.

توضیح موارد پیش گفته :

1- نظام آموزشی : مجموعه ای سازمان یافته برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده.

2- معلم (فرادهنده) : شخصی است که دانش، نگرش و مهارت خود را به فراگیر منتقل می کند. کسی که آموزش را اجرا می کند. تدریس می کند (درس می دهد).

3- مخاطب (فراگیر) : شخصی است که دارای مجهولات بسیار زیادی است که یادگیری(آموزش) برای او انجام شود.

4- ابزار آموزشی : به کلیه عناصر فیزیکی برای اجرای طرح های آموزشی، ابزار آموزشی می گویند.(تمامی وسایلی که در تکنولوژی آموزش می گنجد).

5- محتوای آموزشی : مجموعه ی دانش، مهارت، نگرش که در طول دوره ی آموزش به فراگیر منتقل می شود.

تعریف تدریس : رابطه ی تعاملی بین (فرادهنده و فراگیرنده) معلم و مخاطب تدریس نام دارد.

تعریف علمی تدریس : رابطه ی تعاملی در موقعیت های سازمان یافته بین فرادهنده و فراگیر.

اجرای بخشی از آموزش را تدریس می گویند.

چطور می شود یک معلم خوب شد؟

معلمی که دارای ملزومات ذات، عشق و تجربه باشد، معلم خوبی است.

1- ذات

2- عشق

3- تجربه

ملزومات معلمی:

قدم های موثر در آموزش قرآن کریم:

1- موضوع یادگیری قرآن را برای قرآن آموزان ساده فرض می کنیم. (تصویرسازی آسان و ساده از فراگیری قرآن کریم)

راههای (قدمهای) آسان جلوه دادن یادگیری قرآن:

الف) خوانده آیه ای از قرآن که فرموده : وَلَقَدْيَسَّرْنَاالْقُرْآنَ لِلذِّكْرِفَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ (17 سوره قمر) که فرموده : و ما قرآن را برای وعظ و اندرز به فهم آسان کردیم آیا کیست که از آن پند گیرد؟؟

ب) متن قرآن با داشتن حرکات و علائم آسانتر خوانده می شود نسبت به متن فارسی.

مانند: وَلَقَدْ(عربی) کرم (فارسی)

ج) حروف الفبای عربی 28 تاست که تعداد آن نسبت به حروف الفبای فارسی 4 تا کمتر است. (حروف الفبای فارسی 32 می باشد.)

د) اشتراک حروف و واژه های موجود در زبان فارسی و عربی باعث می شود که یادگیری قرآن آسانتر از فارسی می باشد.

2- القای مفهوم اینکه درس قرآن، درس عشق است. (رجبعلی خیاط (ره))

(حرف (کلمه) اول در یادگیری قرآن عشق است.)

باید به دانش آموزش(فراگیر) خود بگویید که کلاس قرآن با همه ی کلاس های دیگر فرق دارد این کلاس مسیری است برای رسیدن به بهشت (دلتان پر از نور می شود.)

3- مخاطب خود را بشناسیم. (مخاطب شناسی)

مخاطب خود را از نظر سن، جنس، فرهنگ و .... بشناسیم.

در مورد مخاطب شناسی پیامبر اسلام (ص) فرمودند : آنچه که سلمان می داند اگر ابوذر بداند کافی می شود.

4- برای فراگیران انگیزه ایجاد کنیم (ایجاد انگیزه در مخاطب)

معلم طوری رفتار کند که دانش آموز بخواهد جلسه بعد هم بیاید.

5- داشتن طرح درس مناسب (داشتن طرح دوره کلی و طرح درس هر جلسه (حداقل در ذهن))

1- سنتی

2- سقراطی

3-دانش آموز محور

4- معلم محور

000

6- داشتن شیوه های جذاب برای آموزش به مخاطب (چه کار کنیم تدریس ما جذاب شود؟)

7- داشتن روش تدریس خوب

نمونه شیوه های تدریس:

توضیح مختصر دو شیوه تدریس :

الف) روش سخنرانی (معلم محور، سنتی) : در این روش ایجاد مسئله در ذهن مخاطب، بحث پرسش و پاسخ مطرح می باشد.

ب) روش فعال : در این روش معلم جایگاه ثابتی ندارد، نشسته، پای تخته ایستاده و یا در بین دانش آموزان رفت و آمد دارد. (روش خوبیست که ما باهاش کار داریم.)

8- رعایت اخلاق و آداب معلمی : معلم باید خودش خوب باشد تا بتواند دانش آموز خوب تحویل جامعه بدهد.

9- جو کلاس قرآن، جوی قرآنی و معنوی باشد.

صلاحیت های معلم : (اکنون یک معلم باید چه صلاحیت هایی داشته باشد.)

صلاحیت های یک معلم :

1- صلاحیت های شناختی : هر آن چیز که باید یک معلم قرآن بشناسد و بداند. (تمام معلومات ذهنی یک فرد(معلم))

2- صلاحیت های عملکردی (رفتاری) : معلم قرآن باید مهارت های لازم روخوانی قرآن را داشته باشد.

3- صلاحیت های اخلاق حرفته ای (اخلاق معلمی) : کلیه ی آداب و رفتارهایی که یک معلم باید در سطح حوزه آموزشی رعایت کند.

4- صلاحیت های اخلاق فردی : کلیه اعمال و رفتارهایی که یک معلم باید در سطح جامعه رعایت کند.

همیشه باید صلاحیت های شناختی و عملکردی یک معلم یک پله بالاتر از محتوای آموزشی باشد.

1- قبل از تدریس

2- حین تدریس

3- بعد از تدریس

چگونگی اجرای آموزش توسط معلم : (یک معلم برای اینکه آموزش را اجرا کند باید چه مراحلی را طی کند؟)

فعالیت های معلم در کلاس:

فعالیت های قبل از آموزش : (قبل از آموزش، سه مرحله وجود دارد.)

1- کسب صلاحیت های معلمی

2- طراحی آموزشی در سطح کلاس

3- تهیه امکانات و ابزار آموزشی

فعالیت های حین تدریس : (اجرای کلاس) (حین تدریس چهار مرحله وجود دارد.)

1- طراحی آموزشی دوره : معلم باسلیقه خودش، مدبرانه طرح را اجرا می کند.

الف) هم اندیشی

ب) هم دلی

ج) همراهی

2- اولین جلسه تدریس در اولین جلسه تدریس سه اتفاق می افتد و دو گام بر می داریم.

سه اتفاقی که در جلسه اول تدریس می افتد :

3- تداوم جلسات تدریس تا انتهای دوره بر اساس طراحی دوره : در هر جلسه معلم باید طرح درس روزانه را بنویسد (یا حداقل بداند) و خوب اجرا کند.

4- آزمون پایانی و تداوم دوره

فعالیت های بعد از تدریس : (بعد از تدریس دو مرحله وجود دارد.)

1- آزمون پایانی (ارزیابی نهایی)

2- تداوم ارتباط با مخاطبین

توضیح سه اتفاقی که در حین تدریس رخ می دهد : (هم اندیشی، هم دلی، همراهی)

1- هم اندیشی (هم فکری) : فکر معلم و مخاطب باید به هم نزدیک شود که برای اینکار باید 4 عمل را انجام داد :

الف) معارفه طرفینی (معرفی طرفین) : این امر برای شناخت هر دو طرف الزامی است. به عنوان یک معلم باید اسم و مدرک خود را بگویید.

ب) بیان بایدها و نبایدها : معلم باید هر آنچه که مربوط به کلاس است و او می پسندد یا نمی پسندد را در جلسه اول به مخاطب خود بگوید (دانش آموز باید بداند با چه معلمی طرف است.)

اینطور نشود که در هر جلسه که اتفاق بدی افتاد بگویید من این کار را دوست ندارم، از همان جلسه اول آنچه را دوست می داری و نداری که در کلاستان اجرا شود بگویید.

ج) سنجش علمی و عمومی مخاطبین : معلم باید تقریبا بداند سطح علمی مخاطبش در چه حد است. برای اینکه بداند سطح علمی مخاطب در چه حد است دو روش وجود دارد :

1- جلسه ی دوم از آنچه قرار است درس بدهید بپرسید .

2- مدرک مخاطب خود را بپرسید.

د) تشریح محتوای دوره آموزشی : معلم باید در جلسه اول کلاس، دورنمایی از کل دوره را به فراگیران بگوید.

2- همدلی : برای ایجاد همدلی در حین تدریس باید دو کار را انجام داد :

الف) برقراری پیوند عاطفی با مخاطبین : به زبان عامیانه؛ معلم در جلسه اول باید خودش را در دل مخاطبین جا کند. گاهی اوقات جذبه و اقتدار معلم کار خودش را می کند و پیوند عاطفی برقرار می شود.

ب) ایجاد عنصر عطش در مخاطبین : مخاطب خود را تشنه آموزش قرآن کنید، در جلسه اول طوری با مخاطب برخورد کنید که احساس کند واقعا نیاز به یادگیری قرآن دارد.

یکی از راه های ایجاد عنصر عطش در مخاطب : ایجاد مسئله از نحوه قرائت قرآن در مخاطب است. در واقع، برقراری عنصر عطش در مخاطب، ایجاد انگیزه می کند.

به طور کلی برای ایجاد عنصر عطش در مخاطبین دو گام باید برداشته شود. (ویژه کلاس های قرآنی)

گام اول : رجبعلی خیاط (ره) : القای اینکه درس قرآن، درس عشق الهی است.

(هر کجا کلاس قرآن تشکیل دادید، درس عشق الهی بدهید و فراگیران شما هم درس عشق الهی یاد بگیرند ! توضیح کلام مرحوم رجبعلی خیاط(ره))

گام دوم : بهروز یاری گل : القای آسان بودن قرائت (فراگیری) قرآن به مخاطب.

3-همراهی : اگر دو مرحله قبل (هم اندیشی و هم دلی) به خوبی انجام گیرد همراهی خود به خود اجرا می شود.

همراهی یعنی تداوم کلاس با حضور صددرصدی کلاس. همراهی وقتی محقق می شود که ما به اهدافی که داریم برسیم.

توضیح موارد طرح درس روزانه :

طرح درس را از جلسه دوم باید بنویسیم یا در ذهن خود بدانیم.

1- عنوان (موضوع) درس : گوشه تخته سمت راست نوشته شود. مثال : الفبای عربی

2- اهداف کلی : مواردی که قرار است فراگیر با آن آشنا شود یا نتایج مثبتی که معلم انتظار دارد پس از آموزش فراگیر بیاموزد.

مثال : فراگیر در پایان کلاس با الفبای عربی آشنا می شود.

تعیین اهداف جزئی:

3- اهداف دانشی یا اهداف شناختی : دانش و توانایی های ذهنی که از محتوای درس برای مخاطب حاصل می شود را اهداف شناختی می گویند. (اهداف شناختی مربوط به علم و دانش است، مواردی که به علم و دانش مخاطب اضافه می کند.)

مثال : شناختن الفبای عربی، دانستن اینکه الفبای عربی 28تاست، شیوه ی نگارش حرفة در آخر کلمات عربی، شیوه نگارش حرف همزه به شکل های مختلف.

4- اهداف رفتاری و عملکردی : مهارت ها و توانایی های عملی و رفتاری که بر اساس اهداف شناختی حاصل می شوند را اهداف رفتاری و عملکردی می گویند. (اهداف رفتاری و عملکردی مربوط به مهارت و توانایی است در واقع توانایی های رفتاری و عملکردی مخاطب بعد از تدریس)

مثال : فراگیر در پایان کلاس می تواند تعداد حروف الفبای عربی را بگوید و آن ها را بر شمرد. فراگیر می تواند اسم هر یک از حروف الفبای عربی را بگوید. ک ! کاف

5- اهداف عاطفی و روانی : توجه به اینکه چه چیزی به باورها و هیجانات مخاطب اضافه می شود را اهداف عاطفی می گویند. (اهداف عاطفی و روانی مربوط به بیان نکته های تربیتی و اخلاقی برای مخاطب می شود.)

در روخوانی و روان خوانی قرآن کریم، خیلی اهداف عاطفی نداریم.

6- پیش نیاز : مجموعه ی دانش ها و مهارت های لازم برای پذیرش موضوع درس جدید را پیش نیاز می گویند. (پیش نیاز مربوط به مجموعه آگاهی های مخاطب(شناخت حروف الفبا، حرکات، علامات) قبل از شروع درس می شود.)

7- ارزشیابی تشخیصی اولیه : برای تعیین سطح پیش نیاز فراگیران

در این مرحله معلم پیش نیاز را در نظر می گیرد و از مخاطب سوال می پرسد.

نکته : اگر مرحله ارزشیابی تشخیصی به شیوه سوال پرسیدن از درس ماقبل باشد این سوال پرسیدن ها جز سوالات حین درس محسوب نمی شود.(نظر برخی از اساتید)

مراحل تدریس

8- شروع مناسب درس : بسم الله گفتن اول درس ، ارائه مقدمه مناسب که مربوط به درس باشد، گفتن حدیث، روایت کوتاه

9- روش های ایجاد انگیزه : یکی از مهارت های معلم می باشد که در قسمت های جلوتر (بعد) به آن خواهیم پرداخت.

10- ارزشیابی در حین درس : پرسش و پاسخ از مخاطب البته در حین درس.

11- جمع بندی و خلاصه گویی درس : ( مرور کلی اهداف شناختی و رفتاری )

در حدود یک الی دو دقیقه و در یک خط جمله جمع بندی را پای تخته بنویسید و بگویید.

12- ارزشیابی پایانی : ( سوال از محور های اصلی درس، سوال از فراگیر ) در مرحله ارزشیابی پایانی ما باید سوالاتی بپرسیم تا بدانیم هدف کلی صورت گرفته یا نه ؟

13- تعیین تکلیف : نمونه تکلیف برای هر درس با هدف تثبیت آموزش

روش های ایجاد انگیزه : ( یکی از مهارت های آماده سازی ایجاد انگیزه می باشد.)

پیش نیاز

اهداف آموزش ( تدریس)

اگر به تصویر بالا دقت کنید، شکافی بین ( اطلاعات اولیه ) پیش نیاز و تدریس (موضوع درس جدید ) وجود دارد که ما باید برای پر کردن این شکاف، پلی بین آگاهی های مخاطب و موضوع درس جدید بزنیم.

نکته : مخاطب ما همیشه صفر نیست ( داشته های اولیه دارد. )

معلمی در آموزش موفق است که داشته های اولیه مخاطب را درک کند.

داشته های اولیه شامل احساس، معلومات اولیه و تجربیات می باشد.

یکی از مهارت های آماده سازی، ایجاد انگیزه می باشد.

تعریف مهارت آماده سازی : برقرار ارتباط معنا دار ( منطقی ) بین تجربیات، احساسات، داشته ها و نیازهای مخاطبین با اهداف آموزشی (مهارت ایجاد انگیزه).

نکته : پیش نیاز همیشه دروس قبلی نیست ( بعضی مواقع مخاطب ما پیش نیاز را می داند.)

به عنوان مثال : درس تنوین ضمه « ـــٌـ »

پیش نیاز این درس :

تعریف ساده از مهارت آماده سازی : برقراری ارتباط بین آگاهی های مخاطب و موضوع درس جدید

اهداف مهارت آماده سازی ( ایجاد انگیزه ) :

1- معرفی ضمنی و غیر مستقیم موضوع و محتوای درس : به صورت غیر مستقیم خلاصه درس را برای مخاطب بیان کند با مثال. به عنوان مثال در مورد درس تنوین ضمه « ــٌـ » مثال بزنید اَحَدُنْ از دانش آموزان بخواهید بخوانند وقتی خواندند بگویید حرف ساکن ن به کمک حرکت ضمه قبل از خود خوانده شد و ...

2- تمرکز حواس مخاطب در مسیر آموزش : یک کار کنید که حواس مخاطب به شما جمع و میخکوب شود.

3- ایجاد علاقه برای توجه به موضوع درس : یک جور برخورد کنید که مخاطب به موضوع درس علاقه پیدا کند. ( احساسات مخاطب را برانگیزید)

4- ایجاد حس کنجکاوی در مخاطب : به عنوان مثال کلمه کرم را پایه تخته نوشته و بخواهید که بخوانند. اینجوری مخاطبین کنجکاو می شوند که باید چه جور این کلمه را بخوانند.

5- باز آوری معلومات قبلی و ایجاد احساس نیاز برای تکمیل آنها : یکسری از معلوماتی که در ذهن مخاطب است و از آنها استفاده نکرده را برایش بازگو کنید به عنوان مثال در مورد فتحه فارسی مواردی را می داند حال به کمک فتحه فارسی، نحوه تلفظ فتحه عربی را درس می دهید.

روش های ایجاد انگیزه :

1- معرفی نمونه و الگو ها و اسوه های شناخته شده : به عنوان مثال برای درس تفخیم ( استعلا ) در تجوید چون بزرگی مد نظر است فیل و یا قهرمان ورزش را مثال بزنید و یا در روخوانی و برای درس ساکن از همسران جانبازان قطع نخاعی که به کمک آنها می آیند مثال بزنید.

2- استفاده از عوامل و اتفاقات طبیعی برای نزدیک کردن ذهن دانش آموز به موضوع درس: به عنوان مثال برای درس فتحه و یا ضمه مثالی از باران و چتر بزنید و بگویید همانطور که چتر در موقع باران بالای سر ما قرار می گیرد حرکت فتحه و یا ضمه مانند چتر بالای حرف قرار می گیرند.

3- با توجه به سلایق و خواسته های مخاطب : می توانید از طعم شیرینی ها برای مخاطب استفاده کنید مثلا به دانش آموزان بگویید اگر یک کاکائو را در دهانمان ثابت نگه داریم آب نمی شود و مزه خوبی هم دارد (در مورد درس ساکن) و یا در مورد درس اشباع های ضمیر با باز کردن در شیشه ای عطر در کلاس می توانید موضوع درس را برای دانش آموزان کاملا روشن سازید.

4- استفاده از نکات تربیتی : ارائه نکته تربیتی و استفاده از همان نکته برای ایجاد انگیزه برای درس مورد نظر به عنوان مثال برای درس حروف ناخوانا، یک نکته تربیتی خوب این است که در مورد شخصیت های مختلف جامعه بگویید : این که بعضی ها حرف می زنند، بعضی ها ساکت هستند و بعضی ها بود و نبودشان یکی است.

5- ایجاد سوال در ذهن مخاطب : با مطرح کردن سوال از محتوای درس، ذهن دانش آموز را درگیر کرده و در واقع محتوای درس جواب سوال ماست. سوال در مقدمه درس باید به گونه ای باشد که مخاطب برای دریافت جواب به خودش رجوع کند و پاسخ سوال را سریع نیابد سپس در می یابد برای یافتن پاسخ سوال باید با آموزش همراه شود.

6- استفاده از معلومات مخاطب و یادآوری آن ها از طریق پرسش از درس قبل :

در صورتی که درس جدید با درس قبلی مرتبط باشد (یعنی پیش نیاز و هم نیاز هم باشند) از درس قبل (برای یادآوری مطالب ذکر شده و استفاده از آن ها برای شروع درس جدید) سوال بپرسید.

7- حل تکلیف درس قبل که این تکلیف مروری است بر پیش نیاز درس جدید :

به شرطی که تکلیف درس قبل با هدف بوده باشد (یعنی در مورد درس جدید هم بوده باشد) تکلیف جلسه قبل را در جلسه جدید حل کنید.

روش های ابتکاری تر ایجاد انگیزه :

1- استفاده از تمثیلات قرآنی : (داستان های قرآنی):

داستان ها و مثال هایی که در قرآن است را بیان کنید. اصلا همین ها می تواند جزء نکته تربیتی ابتدای درس هم باشد.

2- ارائه (استفاده از) اصول و قواعد منطقی :

به عنوان مثال از رابطه خواهر و برادر در توضیح درس تنوین نصب می توانید استفاده کنید. به این گونه که تنوین نصب با الف می آید، خواهر و برادر هم با هم هستند.

3- استفاده از شعر، ضرب المثل، قطعه ادبی، داستان کوتاه، سخن بزرگان(در سال 89 جزء مورد سوم بود ولی در سال 92-93 مورد پنجم ذکر شد) برای شروع درس جدید

4- ارائه (استفاده از) آمار و اخبار صحیح در موضوع درس :

ارائه آماری در مورد طلاق ( که مربوط با درس ادای صحیح حرف قاف (تجوید) می باشد) تا خانم ها با ارائه این خبر میخکوب شوند.

5- ارائه سخنی از بزرگان

6- استفاده از معما و چیستان (هنر آقای راستگو) :

به عنوان مثال سه کلمه ی ضالین، حمد و هادی را پای تخته نوشته و از دانش آموزان بپرسید حرف اول کلمه ی ضالین و حرف دوم کلمه حمد و حرف اول کلمه هادی را بگویند، آن ها گفته و شما پای تخته می نویسید و می شود ضمّه. سپس می گویید موضوع درس جدید ما هست : ضمّه

7- استفاده از لطیفه مؤدبانه که منجر به موضوع درس می شود.

8- استفاده از روش های عملی بازی با کلمات : به گونه ای که عنوان درس را بیان کند.

به عنوان مثال آقای راستگو برای درس وقف کلمه وقف را این چنین پای تخته می نویسند :

وقف

بهتر است طبق مورد قبل برای نوشتن هر حرفی از موضوع درس جدید معمایی پرسیده شود. یا مثالی دیگر. می توان حروف درس (عنوان درس) را روی چند کارت نوشت و بین دانش آموزان پخش کرد و از آن ها خواست تا با حروف در دست عنوان درس امروز را حدس بزنند.

9- جدول کلمات (هنر آقای راستگو) : جدولی پای تخته با حروف الفبای عربی نوشته می شود که راز جدول تعریف عنوان درس است.

نکاتی مهم و کلیدی در مورد روش تدریس چند درس :

درس اول : حروف الفبای عربی

1- در ابتدا کلمه ای را بنویسید و از بچه ها بخواهید بخوانند.

2- الفبای فارسی را کامل بنویسید و با بچه ها بخوانید.

شکل!همان شکل حروف مانند الف

اسم! همان نام حروف مانند ب

صدا!همان تلفظ حروف (تجوید)

3- حروفی را که از الفبای فارسی گم شده مشخص کنید و حروفی که جزء مخارج حروف الفبای عربی هستند را هم مشخص کنید.

4- به دانش آموزان بگویید هر حرف سه چیز دارد :

نکته : برای نوشتن حروف الفبای عربی آن ها را در ردیف های هفت تایی بنویسید.

5- حروفی را که شکل های مختلف دارند را نام ببرید.

مانند : حرف کــ :، ک / حرف ء / حرف ت ، ة ، ـة

درس دوم : حرکات کوتاه فتحه، کسره و ضمه :

1- باید برای تدریس هر یک از این حرکات کوتاه به طور جداگانه حروف الفبای عربی (حداقل تعداد حروف 14 حرف) را با حرکات مورد نظر نوشته و با آهنگ بخوانید.

2- حتما باید با اشاره و ضربه (به کمک دست، خط کش) حروف را نشان دهید و بخوانید.

3- ابتدا مثال های هر یک از دروس کوتاه را با مثال های فارسی شروع کنید مانند کرم در درس فتحه (در واقع با زدن مثال فارسی بدون حرکت مثل کرم به دانش آموزان می فهمانید که حرکات روی حرف چقدر ارزش دارند در ضمن سطح دانش دانش آموزان ارزیابی خواهد شد.)

4- تفاوت صدای حرکات کوتاه در زبان فارسی و زبان عربی را حتما بیان کنید.

5- به دانش آموزان بگویید صداهای کوتاه با حرفشان یک ضرب خوانده می شوند.

6- سعی کنید در هر درس مثال هایی با حرکت همان درس بزنید به عنوان مثال در درس فتحه از مثال های کسره دار و ضمه دار (که هنوز درس ندادید) زیاد استفاده نکنید.

7- برای زدن مثال ها اول کلمه مورد نظر را نوشته بعد فلش کشیده و تفکیک کنید.

به عنوان مثال : بِمَ ! بـِ + مَ

8- سعی کنید مثال ها را از کوچک به بزرگ بزنید. اول مثال دو حرفی بعد سه حرفی، بعد چهارحرفی و .... و سپس به صورت آهنگ بخوانید.

به عنوان مثال :

ذَهَبَ فَخَلَقَ فَعَدَلَکَ

3 حرفی 4 حرفی 5 حرفی

9- در مورد نوشتن مثال ها : اول کلمه مورد نظر را کامل نوشته سپس تفکیک خوانی کرده و تفکیکش را بنویسید.

به عنوان مثال : جَعَلَ !جَ + ـعَـ + لَ

اول دوم

10- در مورد خواندن مثال ها : اول تفکیک شده ی مثال را خوانده بعد کلمه کامل را بخوانید. (درست برعکس نوشتن)

به عنوان مثال : جَعَلَ ! جَ + ـعَـ + لَ

دوم اول

11- دقت فرمایید که حرف های تفکیک شده ی مثال ها مانند نوشته ی داخل کلمه نوشته شود.

به عنوان مثال : Ïجَعَلَ ! جَ + عَ + لَ aجَعَلَ! جَ + ـعَـ + لَ

12- بعد از زدن چند مثال، مثال های خود را به صورت مختلف (ضربدری، یک در میان و ....) بخوانید و از دانش آموزان بخواهید تکرار کنند.

به عنوان مثال : بِمَ ! بـِ + مَ بِیَدِکَ ! بـِ + یَـ + دِ + کَ

اِرَمَ ! اِ+ رَ + مَ بِمَ ! بـِ + مَ

بِیَدِکَ ! بـِ + یَـ + دِ + کَ اِرَمَ ! اِ+ رَ + مَ

درس سوم : حرکت مد

الف مدی ( َ ا، ــَ ا)

یاء مدی (وُ ، ــُ و)

واو مدی (یِ، ــِـ ی)

1- تدریس مد را اینگونه انجام می دهیم:

حروف کشیده :

اگر علامت مد روی حروف کشیده قرار بگیرد آن ها را بیشتر می کشیم. مثال ســوءَ

2- به هیچ وجه برای دانش آموزان ابتدایی سبب مد را توضیح ندهید.

3- در مورد سبب مد به دانش آموزان راهنمایی بگویید اگر بعد از حروف مدی یکی از این علامت ها (ء ^ ّ) که مد آن ها بیشتر می کشیم. به این علامت ها سبب مد می گویند. به عنوان مثال : لَتَهْدِي ء ^ ّ

نکته : ـــّـ تشدید همان علامت سکون است چون حرف مشدد حرف اول آن ساکن است.

به عنوان مثال : اَنَّ!اَنْ نَ !نَّ

نیازی نیست

4- در درس مد تفکیک خوانی لازم نیست. جاءَ !جا + ءَ

5- برای اینکه دانش آموزان راهنمایی به ارزش مد پی ببرند ابتدا یک آیه از قرآن را بدون رعایت علامت مد و بعد با رعایت کردن علامت مد بخوانید و از دانش آموزان بپرسید کدام تلاوت زیباتر بود.

درس چهارم : تنوین نصب «ــًـ»

1- تنوین نصب روی الف قرار نمی گیرد بلکه روی حرف قبل از آن قرار می گیرد. (در مورد تنوین نصب روی یاء مدی هم همینطور است) به عنوان مثال : هُدًی - کِتابَا

موارد کلی تدریس تنوین نصب «ــًـ» :

1- معرفی تنوین به صورت کلی.

2- معرفی تنوین نصب (نْ در انتهای کلمه که فتحه داشته باشد.)

3- شکل تنوین نصب (اَنْ!اً )

4- خواندن تنوین نصب(اَ+نْ!اَنْ) بعد روی مثال کار کنید.

5- اسامی تنوین نصب شامل تنوین فتحه و تنوین نصب.

6- هر گاه آخر کلمه ای تای تأنیث بود (ة،ـة) و تنوین نصب گرفت بعدش چیزی نمی آید. مثال : بُکْرَةً

7- هر گاه تنوین نصب روی همزه (ء) قرار گیرد غالبا بعد از آن الف نمی آید.

8- غالب جاهایی که تنوین نصب می آید و بعد از آن الف مدی؛ آن الف مدی برای وقف است.

به عنوان مثال: کِتابَا ! کِتابا (هنگام وقف)

هُدًی ! هُدی (هنگام وقف)

9- حتما حروف الفبای عربی (حداقل 14 حرف آن) را با تنوین نصب بخوانید. (با آهنگ)

ـه₁ ه₁

ـهِ ی

ـهُ_و هُ_و

هُ ـهُ

درس پنجم : اشباع های ضمیر

برای ای

1- انواع حالت های اشباع

برای او

2- های اشباع ضمیر را باید دو ضرب کشید.

3- تعریف اشباع در روخوانی : تبدیل حرکت کوتاه به کشیده

فلسفه اشباع در قرآن کریم : محقق شدن صدای حرف

نکات کلیدی و مهم در مورد چگونگی اداره کلاس :

1- دقت کنید که بیش از سه دقیقه به یک صورت نابت نباشید چون دانش آموز خسته شده و حواسش پرت می شود. (در واقع اجازه داریم تا 3 دقیقه به یک صورت بمانیم و باید بلافاصله حالت خود را عوض کنیم.)

2- نوع مخاطب خود را مشخص کنید.

3- به دانش آموزان بگویید اگر می خواهید یادداشت کنید، بکنید.

4- هیچ وقت عنوان درس را از دانش آموزان نپرسید بلکه پای تخته بنویسید.(یک کاری کنید دانش آموزان عنوان درس را حدس بزنند مثلا با زدن یک مثال)

5- قبل از تعریف عنوان درس (زمانی که آن را پای تخته نوشتید) از عنوان درس مثال فارسی بزنید. (البته برای همه دروس چنین کاری امکان پذیر نیست.)

به عنوان مثال : برای درس تنوین نصب ابتدا مثلا را پای تخته بنویسید از دانش آموزان بخواهید بخوانند بعد با سوال پرسیدن از آن ها که چرا این کلمه را اینگونه خواندند؟ درس را شروع کنید.

6- هیچ وقت در مورد موضوع یک درس نگویید آن را در فارسی بررسی می کنیم.

7- برای دانش آموزان ابتدایی مثال سخت نزنید مثلا در مورد درس سکون مثال اَبْرْ برای دانش آموزان ابتدایی سخت است چون دو حرف ساکن کنار هم هست.

8-جملات را کوتاه بیان کنید. (بعد از چند کلمه حرف زدن فعل بیاورید.)

9- هرگز نگویید حالا درس را شروع می کنیم بلکه بگویید خب حالا می رویم سراغ درسمون.

10- کلمه رسم الخط را برای کودکان (دانش آموزان ابتدایی) بیان نکنید.

(نگویید رسم الخط فلان کلمه ای اینجور است بلکه بگویید شکل نوشتن فلان کلمه ای اینجور است.)

11- مهارت در بکارگیری اشارات در تدریس یعنی : درس هایی را که امکان دارد با دست خود نشان دهید. مثلا با دست انواع تنوین ها، علامت مد، تشدید و ... را به دانش آموزان نشان دهید.

12- در مورد حروف مفتوح، مکسور و مضموم بگویید که همین حروف به صورت کشیده تر وجود دارند. به عنوان مثال :

اَلصَّلَوة یُوقِنُونَ

حرف فتحه کشیده حرف ضمه کشیده

13- مقدمه درس را به محتوای درس وصل کنید. (اگر قبل از شروع درس مثالی زدید آن را به محتوای درس ربط دهید.)

14- برای دبستانی ها حدیث عربی مطرح کردید، اشکال ندارد.

به عنوان مثال : إيّاكَ وصاحِبَ السُّوءِ § از دوست بد دوری کن

(با آهنگ برای بچه ها بخوانید)

15- در جواب سوال دانش آموزان :

الف) جواب کوتاه بدهید.

ب) ارجاع دهید به متن درس (ادامه تدریس)

ج) ارجاع دهید به انتهای کلاس

نکته : هیچ سوالی از طرف دانش آموزان بی جواب نماند.

نکته مهم : در جمع دخترانه دبستان لحن عامیانه و صمیمی برای یک معلم زن خیلی خوب است ولی در جمع پسرانه دبستانی خوب نیست.

نکته خیلی جالب و مهم برای آشنا شدن دانش آموزان با ارزش حرکات :

معلم جمله زیر را پای تخته بنویسد و از دانش آموزان بخواهد آن را بخوانند.

کیف یحیی الموتی دانش آموزان می خوانند کیفِ یَحْیی اَلْمَوتی

بعد از خواندن دانش آموزان معلم حرکت کلمات را می گذارد.

كَيْفَ یُحْيِـي الْمَوْتَى بدین ترتیب دانش آموزان با ارزش حرکات آشنا خواهند شد.

نکاتی در مورد تابلو ( تخته سیاه قدیم – تخته وایت برد امروزی) در کلاس :

1- تخته کلاس باید در مکان مناسب قرار بگیرد.

شرایط مکان مناسب تخته : 1- انعکاس نور نداشته باشد. 2- ارتفاع آن همسان با ارتفاع دید مخاطبین باشد. (ارتفاع تخته باید طوری باشد که اگر آن را به تقسیم کردیم فاصله انتهای سر مخاطبین به موازات تخته برسد یا دید چشم مخاطب موازی با انتهای تخته باشد.)3- از نظر شیب (زاویه دار بودن) تخته موازی با سطح دید دانش آموزان باشد. (زاویه دار نباشد.) 4- تخته باید محکم و بدون حرکت به دیوار نصب باشد. 5- فاصله تخته از مخاطبین مناسب دیدن باشد. (عیب تخته نیست.) 6- مکان تخته باید در معرض دید مخاطبین باشد.(عیب تخته نیست باید چیندش کلاس درست باشد.)

2- سطح تخته باید صاف، صیقلی و مسطح باشد. (بدون خراشیدگی باشد.)

3- نوشتن به نام خدا در بالا و وسط تخته (خواندن و نوشتن)

4- زیبا و خوانا نوشتن

5- متعادل نوشتن مطالب پای تخته (نه خیلی ریز و نه خیلی درشت)

6- مطالب را به صورت دسته بندی بنویسید. (هر جای خالی که رسیدید مطلبی را ننویسید.)

7- سخن گفتن در حین نوشتن (سکوت بین نوشتن را زیاد طول ندهید، در حال نوشتن پای تخته هم حرف بزنید تا حواس ها پرت نشود.)

8- هر چیز که پای تخته می نویسید بخوانید و توضیح دهید.

9- تخته را از چپ به راست و از بالا به پایین پاک کنید. (چون قرار شد مطالب فرعی را در سمت چپ بنویسیم.)

10- وقتی می خواهید تخته را پاک کنید از دانش آموزان اجازه بگیرید.

11- هیچ وقت جلوی تخته نایستید. (چه زمانی که پای تخته هستید و روی آن می نویسید چه زمانی که در حال تدریس هستید.)

12- چه زمانی که روی تخته می نویسید و چه زمانی که تخته را پاک می کنید به پهلو بایستید (پشت به دانش آموزان نکنید.)

13- اگر دانش آموزان برای تخته پاک کردن از خود علاقه نشان دادند بگویید پاک کنند.

14- هیچ وقت به تخته تکیه ندهید.

15- به هیچ وجه با گچ ها و ماژیک بازی نکنید.

16- گچ و تخته پاک کن را به طرف تخته پرت نکنید.

17- از رنگ های روشن ماژیک استفاده نکنید. (برای چشم خوب نیست.)

18- از تمامی تابلو استفاده کنید.

19- در راستای افقی بنویسید. (کج ننویسید.)

20- تابلو را با دست پاک نکنید.

21- سعی کنید زیاد لباس خود را گچی نکنید.

22- تندنویسی را تمرین کنید.

23- اگر اسامی اهل بیت و آیه قرآن و یا حتی کلمه خود قرآن را پای تخته نوشتید با احترام پاک کنید. (زمانی که به کلمه ی قرآنی رسیدید آن ها را بسیار آرام پاک کنید با اینکار دانش آموزان احترام به قرآن و اهل بیت را یاد می گیرند.)

به عنوان مثال : محمّد، قرآن، وَلَقَدْ

24- بعد از اینکه کلاس تمام شد، تخته را پاک کنید.

کلید های موفقیت در کلاسداری و تدریس

کلیدهای آموزشی ، اگر قفل مشکلات آموزشی را باز نکنند، در آن ها هم نمی شکنند.

این کلیدها در واقع نکته های باریک تر از مویی هستند که رعایت آن ها به بهبود مدیریت کلاس درس می انجامد.

الف) کلیدهای معنوی موفقیت معلم :

1-توکل بر خدا و برای خدا تدریس کردن

2-توسل به ائمه اطهار (ع) بویژه حضرت زهرا(س) و حضرت مهدی(س) و استعانت از آنها با بیان صلوات اولیه و ...

3-طهارت

4- به زبان راندن نام خدا با خلوص نیست .

5-دعا قبل از شروع کلاس

6-معلمی را وظیفه شرعی دانستن و به این امر اعتقاد داشتن

7- 2 رکعت نماز قل از کلاس و 2 رکعت نماز شکر بعد از هر کلاس

8-حمد و سپاس از خدا در حین کلاس و بعد از کلاس

9-تعهد و تقید به ارزشهای قرآنی و دینی در ظاهر و باطن و در کلام و رفتار و برخوردها

10-خواندن آیه ای از قرآن برای اطمینان قلب

11-سعی در تاباندن نور معنویت در دل شاگردان

ب) کلید های روانشناسی تربیتی در موفقیت معلم :

1- از تاثیری که روی دیگران می گذاریم آگاه باشیم. پس به گونه ای رفتار کنیم که تاثیرات مثبت را انتقال دهیم.

یک راه کار :

از واژه های مثبت در برخوردها استفاده کنیم . امکان ندارد واژه های منفی اثر بگذارد.

نکته : ما انسانها تا خرخره مسلح به موانع روابط انسانی هستیم ، سعی کنیم به برقراری روابط انسانی در کلاس اقدام کنیم.

نمونه : طبق آمار سازمان یونسکو ، هر کودک که به سن 18 سالگی می رسد قریب به 100 هزار بار توسط اطرافیانش تحقیر شده است .

پس از واژه های مثبت و صمیمی برای خطابها و تشویق ها و تنبه ها استفاده کنیم ، محال است واژه های منفی اثر بگذارد.

نمونه خطاب و برخورد مثبت : حضرت علی (ع) خطاب به همسرش می فرماید : زهرا جان اگر کار منزل را انجام می دهی به من لطف می کنی ...

2- همیشه روی نکات مثبت مخاطبین تکیه کنیم .

(خوبیها را بگویید – بدیها را نگویید (یا در لفافه بگویید) – سرزنش ممنوع)

نتیجه این بند : هرگاه انسانی تحت فشار نا معقولی قرار گیرد فاسد می شود ، و هر گاه روی نکات مثبت فردی تاکید شود ، آن نکات رشد می کند ...

3- پیام و آموزش را زمانی انتقال دهیم که هر دو طرف حالت طبیعی داشته باشند.

( عصبانیت – خستگی – افسردگی – ترس – ابهام - ... ) بزرگتریم موانع روابط انسانی هستند.

4-آشنایی با قانون 5 بر یک و اجرای صحیح آن

5-حمایت عاطفی را مقدم بر آموزش بدانیم .

نمونه در خانواده : مرد وارد خانه می شود ، زن غمگین است ،

الف) روش غلط : از اول زندگی تا الان غمگین بودی ، این هم از شانس بد ما ...

ب) روش صحیح : ...

6- روابط انسانی در قالب کلام

در ارتباط با دیگران بویژه بچه ها برای تاثیر گذاری باید در نحوه کلام خود 3 فاکتور زیر را در نظر بگیریم:

الف) لحن کلام 38 درصد در انتقلا پیام موثر است .

ب) خود کلام 7 درصد در انتقال پیام موثر است .

ج) زبان بدن 55 درصد در انتقال پیام موثر است .

توضیح ج : حالت نگاه – حالت بدن در حین کلام – مهارتهای غیر کلامی – تبسم – حرکت در حین کلام و...

7- آموزش را با خاطرات خوش در هم آمیزیم ...

8- کاری کنیم که دانش آموز ما را دوست داشته باشد و با یاری عشق ، آموزش را به پیش ببریم .

انیشتین : دنیا به جایی رسیده است که عشق مقدم بر علم است.

ج) کلیدهای عملی و اجرایی موفقیت در مدیریت و کنترل کلاس درس
1- وقت شناس باشید
2- قاضی عادل باشید
3- سرحال و خوشرو باشید
4- مسئولیتها را واگذار کنید
5- از دانش آموزان تشکر کنید
6- به صورت انفرادی تادیب کنید
7- عمل کنید ، تنها واکنش نشان ندهید
8-ارتباط چشمی را دست کم نگیرید.
9-مراقب بایستید و به دیگران فرصت دهید.  
10-دانش آموزان را با احترام صدا کنید.  
11- دانش آموزان را متعجب و غافلگیر کنید.
12- آرام ، خونسرد و حرفه ای برخورد کنید.
13-به جای واژه " تو " از " ما " استفاده کنید
14- به دانش آموزان فرصت فکر کردن بدهید.
15-به جای دوست بودن ، دوستانه رفتار کنید.
16-قبل از شروع درس حواس دانش آموزان را متمرکزکنید.
17-گروهی کردن و ایجاد حس در گروه را افزایش دهید.
18-سعی کنید چشم خود را به داشته های دانش آموزان بدوزید ، نه به نداشته های آنان
19-همه به محرک نیاز دارند ، تشویق نوعی محرک است .
20- اگر دانش آموز درسی را خوب بفهمد ، از آن درس و کلاس راضی است .
21- انتقاد سازنده را همیشه با بیان یکی از ویژگی های مثبت دانش آموز آغاز کنید.
22-·        رفتار را سرزنش کنید ، نه شخصیت را . شما را دوست دارم ، اما کار شما را دوست ندارم .
23- برای تسلط بر دانش آموزان ، ابتدا باید بر خودمان مسلط باشیم .
24- همه ی شاگردان را حد متوسط بدانیم و انتظار معجزه از آن ها نداشته باشیم .
25- در وجود دانش آموز ضعیف یا بد ، خوبی ها را بجویید و آن ها را تقویت کنید.
26- هرگز دانش آموز را به کاری که نمی توانید ، تهدید نکنید؛ چرا که او طرف برنده خواهد شد.
27- فرمول تنبیه را پاک کنید و فرمول تشویق را جایگزین کنید.
28- بهداشت کلامی خود را رعایت کنید.
29-دانش آموزان آن گونه که ما می خواهیم نمی شوند ، بلکه آن گونه که هستیم می شوند.
30- برای رسیدن به هدف های خود در کلاس ، مثبت فکر کنید.
31- برای اثر گذاری بر دانش آموزان ، ابتدا باید بر خواسته های آن ها توجه کنید .
32- یاد ندهیم ، از هم یاد بگیریم . حاکم شدن یک سلیقه ، نه شدنی است نه مطلوب .
33- چشم دانش آموز به رفتار ما و گوش او بر گفتار ماست . پس باید مواظب باشیم چه می کنیم و چه می گوییم
34- با روش تدریس دیروز نمی شود دانش آموزان امروز و فردا را آموزش داد.

این جمله کلیدی یادمان باشد: (( یک واقعه جذاب و مهیج بیشتر از وقایع عادی و کسل کننده در ذهن باقی می ماند))
35- نظم کلاس نتیجه ی تدریس خوب است و تدریس خوب نتیجه ی طرح درس خوب .
36- بهترین پادزهر معلم برای بد رفتاری دانش آموز این است که مایل باشد به دانش آموز کمک کند.
37- برای آنکه به ذهن دانش آموز راه یابند ، ابتدا باید به دل او راه پیدا کنید.
38- تکالیف باید تابع توان دانش آموز باشد و مایه ی سرگرمی ، نه مایه ی عذاب .

پایه های اولیه روش تدریس نوین قرآن

1- بهره گيري از سواد آموزشي فارسي

2- بهره گيري از حواس

3- آموزش از ساده به مشكل

ویژگی های تدریس روخوانی و روانخوانی در روش نوین تدریس قرآن

1- آموزش تئوری قواعد روخوانی و روانخوانی با بهره گیری از روشهای متنوع تدریس در مدت زمان 15 الی 25 دقیقه اولیه کلاس

2- آموزش مهارت رو خواني بر اساس سه روش زیر به صورت کارورزی

الف – بخش خواني ب- کلمه خواني ج- روان خواني

3- استفاده از رسم الخط آموزشي با بهره گیری از قرآن های با خط های عثمان طاها و شیوه نگارش مصحف المعلم

4- تمرين وتكرار مناسب و كافي با بهره گیری از صدای استاد خلیل الحصری

روشهای کارورزی روخوانی و روانخوانی

یا همان روش رفع اشكالات روخواني و روانخوانی قرآن آموزان :

1- رفع اشكال همراه با تشويق قرآن آموز نسبت به آنچه كه صحيح خوانده است انجام شود تا موجب تقويت اعتماد به نفس او گردد.

2- رفع اشكال بايد به نحو ي انجام شود كه موجب اضطراب قرآن آموز نشود

3- حتي الامكان خود قرآن آموز ،اشكال خويش را برطرف كند.

4- پس از خواندن صحيح توسط قرآن آموزان ديگر ، قرآن آموز متوجه خطاي خود بشود و حتي الامكان آن را رفع كند .

5- رفع اشكال موجب صرف وقت بيش از حد نشود .

6- تسلط معلم قرآن بر روخواني، موجب تشخيص بهتر اشكالات و رفع آنها مي شود .

7- معلم قرآن نبايد بلافاصله ، حالت صحيح كلمه را بخواند و نيز از قرآن آموزان بخواهد كه آنها نيز چنين كاري نكنند.

8- رفع برخي از اشكالات به تمرين بيشتر و مرور زمان نياز دارد ، از اين رو معلم قرآن نبايد انتظار داشته باشد كه همه ي اشكالات بلافاصله برطرف شود.

9- در حين قرائت قرآن آموز ، تذكر نمي دهيم ، بلكه صبر مي كنيم تا پس از وقف در پايان سطر تذكر لازم داده شود.

10- با تشويق قرآن آموز ، از او مي خواهيم كه هما ن عبارت را با دقت بيشتر بخواند . اين شيوه اشكال گرفتن ، بيشتر زماني مفيد است كه اشكال قرآن آموز به علت عدم دقت كافي يا شتاب زدگي خواندن باشد .

11- توجه قرآن آموزان را به كلمه ي غلط خوانده شده جلب كرده و با طرح سوال ، شكل صحيح و غلط كلمه را مقايسه مي كنيم و از آن ها مي خواهيم تا شكل صحيح را بگويند.

12- اگر به نظر مي رسد كلمه يا عبارت غلط خوانده شده براي تعدادي از قرآن آموزان مشكل است ، معلم قرآن كلمه يا عبارت را روي تخته نوشته و از همه ي قرآن آموزا ن مي خواهد تا با اشاره ي او ، آن كلمه يا عبارت را به صورت بخش بخش بخوانند .

13- بعضي از قرآن آموزان لكنت زبان دارندو عبارات را با مكث ، تكرار و به كندي مي خوانند . معلم قرآن ضمن برخورد لطيف ،مناسب و طبيعي سعي مي كند آنها را در انظار بقيه خجالت زده و مورد تمسخر قرار نگيرند .

14-مناسب است قرآن آموزان را به گروه هاي چند نفره تقسيم كنيم تا آيات درس را براي يكديگر بخوانند و اشكالات روخواني و قرائت يكديگر را اصلاح كنند .

تشریح مؤلفه هاي فرم ارزیابی و امتیازات

روش تدریس قرآن کریم :

1) شروع مناسب و انگيزه سازي؛ كه اين مولّفه بر دو بخش جزئي تقسيم مي شود :

الف) بسم الله / سلام و احوال پرسي / ارائه نكته تربيتي / حضور غياب

¯ شروع درسوبحث با نامویاد خداوند سبحان لازم و ضروری بوده و برای آن 25/0 در نظر گرفته شده است.

¯ همچنین سلام و احوال پرسی با متعلمین و حضور و غیاب آنان به هر شکل و طریق مورد نظر است و امتیاز توجه بدان 25/0 منظور شده است.

¯ ارائه نکته تربیتی مي تواند آيه اي از قرآن، حديث يا حكايت يا موعظه اي به طور مختصر و کاملاً کوتاه و متناسب با ویژگی مخاطبان - بصورت بیان مطلب یا استفاده از تابلو، تراکت یا صدای ضبط و ... - باشد که بمنظور آموزش نکات اخلاقی و تربیتی مطرح می گردد. نکته تربیتی لزوماً نباید مطابق و یا در راستای موضوع تدریس باشد. هرچند هم راستا بودن آن با موضوع تدریس نشانه دقت و استعداد داوطلب است.

¯ حضور و غیاب افراد نباید ضرورتاً به سبک مرسوم و کامل صورت گیرد. اشاره داوطلب به این امر به هر نحو – حتی با چشم چرخاندن و توجه به فراگیران مشروط به اینکه عنوان نماید - مستوجب دریافت امتیاز لازم می باشد.

ب) ارائه مقدمه مناسب/ مهارت آماده سازي / معرفي درس جدید/ درج عنوان درس و دیگر سرفصلهای مهم

¯ ارائه مقدمه مناسب میبایست فضای حاکم بر کلاس را بطور مستقیم یا غیر مستقیم به سمت موضوع درس هدایت کند. قالب مقدمه نیز می تواند آيه اي از قرآن، حديث يا حكايت يا موعظه اي به طور مختصر و کاملاً کوتاه باشد.

¯ مهارت آماده سازي به معنی اتخاذ راه یا شیوه هائی جهت آماده سازی و سوق دادن ذهن مخاطبین برای ورود یا آمادگی پذیرش موضوع درس است. طرح یک سئوال يا خاطره يا مثال یا مطلبي هماهنگ با درس يا اشاره اي به درس یا دروس گذشته و ایجاد ارتباط معنی دار بین دروس گذشته با موضوع درس مدنظر یا بیان اهداف درس از نمونه های آماده سازی است که می تواند بصورت شفاهی یا مکتوب باشد که در جائی نوشته یا مقابل دیدگان قرار گرفته باشد.

¯ جهت آگاهی مخاطبان از موضوع و اهداف درس، باید داوطلب در ابتدای تدریس نسبت به معرفی اجمالی درس جدید و سر فصلها و اهداف مهم آن بپردازد.

¯ درج عنوان درس و ماندگاری آن بر روی تخته (ثبت طولانی مدت آن در مقابل دیدگان فراگیران) موجب تمرکز بیشتر ذهن آنان شده و در هر لحظه امکان بازگشت به موضوع مورد بحث و پیگیری آن را برای فراگیران (در صورت فاصله گرفتن احتمالی از موضوع درس) فراهم میکند.

تذکر مهم: با توجه به تعاریف فوق، توجه گردد تا ارائه نکته تربیتی با مقدمه یا مهارت آماده سازی خلط یا ادغام نگردد. اجرای هر یک از بخشهای فوق الذکر 25/0 امتیاز مثبت تلقی میشود.

2) استفاده از شاگردان در حين تدريس ( ارزشیابی مرحله ای یا پرسش و پاسخ )؛ اين مؤلفه نيز به دو بخش تقسيم مي شود:

الف ) حداقل 4 پرسش و پاسخ فردي

¯ داوطلب برای تمرکز بخشی فرد یا تأکید روی بحثی خاص همچنین مشارکت جوئی فراگیران یا با هدف کنترل و سنجش یادگیری فراگیران، گاهی میان تدریس از فرد یا افرادی سئوالاتی در رابطه با موضوع درس می پرسد. هر بار استفاده داوطلبان از این مهارت 25/0 امتیاز دارد.

ب) حداقل 4 پرسش و پاسخ جمعي

¯ داوطلب برای تمرکز بخشی جمعی یا تأکید روی بحثی خاص و یا اطلاع از سطح معلومات فراگیران همچنین ترغیب ایشان برای مشارکت در فرآیند تدریس و اداره کلاس و تغییر فضای سخنرانی یکطرفه، گاهی میان تدریس از جمع سئوالاتی در رابطه با موضوع درس می پرسد. با توجه به اهداف این بخش لازم نیست سئوالات و پاسخهای مربوطه مبسوط باشد. گاهی ممکن است فقط برای تکرار موضوع داوطلب پس از اتمام قطعه یا بخشی خاص، از مخاطبین سئوال کند: « خوب! چی شد؟ فکر می کنید چرا؟ و ...» یا برای تمرکز بخشی در کلاس ناگهان کلام خود را قطع و منتظر تکمیل جمله توسط مخاطبین می شود. هر بار استفاده داوطلبان از این مهارت 25/0 امتیاز دارد.

تذکر1: سئوال وقتی اتفاق می افتد که داوطلب پس از طرح سئوال منتظر دریافت پاسخ بماند و اگر سئوالی طرح شود ولی داوطلب منتظر پاسخ نباشد و خود پاسخ را بگوید یا بدون دریافت پاسخ از آن رد شود سئوال منظور نمی شود.

تذکر2: پرسش و پاسخ جمعی نباید بعنوان "مهارت ایجاد مسئله" و یا "ایجاد فضای مناسب برای مباحثههای گروهی" – مندرج در فرم ارزیابی- تلقی شود.

3) توضيح كامل محورهاي درسي با توجه به موضوع تعیین شده:

v در تدریس دروس روخوانی و روانخوانی (از کتاب نور)، موارد (الف، ب، ج، د، هـ) هر درس در كتاب عبارتند از:

الف) آموزش موضوع درس ب) تفکیک خوانی کلمات

ج) ترکیب خوانی کلمات د) قرائت آیات و عبارات قرآن و تمرین آنها

هـ) تمرینات کتاب

¯ آموزش موضوع درس عبارتست از تدریس نکته یا قاعده روخوانی و روانخوانی موضوع درس که در کتاب نور مشخص شده و اصل موضوع تدریس معلم را تشکیل میدهد.

¯ تفکیک خوانی کلمات عبارتست از تقطیع کلمات به حروف به همراه حرکات مربوطه و قرائت آنها با تأکید بر قواعد موضوع درس بمنظور تسهیل در تفهیم قواعد.

¯ ترکیب خوانی کلمات عبارتست از روانخوانی کلمات با تأکید بر قواعد موضوع درس.

¯ قرائت آیات و عبارات عبارتست از تمرین بر روی آیات و عبارات قرآنی درس بمنظور تثبیت قواعد تدریس شده. در این خصوص داوطلبان مجازند از دیگر عبارات قرآنی که موضوع درس را تعقیب و تفهیم نماید بهرهگیری نمایند.

¯ تمرینات کتاب عبارتست از انجام تمرینات کتاب در رابطه با درس تدریس شده. بدیهی است در انجام این بخش، فراگیران بیشترین نقش را باید داشته باشند.

¯ تذکر: در انجام مراحل فوق نیاز نیست همه کلمات و تمرینات کتاب قرائت و کارورزی گردد. بلکه با توجه به ضیق فرصت تدریس داوطلبان، قرائت و تمرین حداقل 30 درصد کلمات کفایت میکند.

تذکر: در صورت توضیح و پرداختن کامل و جامع نسبت به هر یک از گزینه های فوق به داوطلب 5/. امتیاز و در صورت نقص در توضیح به ایشان 25/. تعلق می گیرد.

4) ارائه مثال هاي مناسب و مربوط به درس(در حدّ كفايت)؛ كه به دو بخش تقسيم مي شود:

الف) ارائه حداقل 4 مثال مکتوب:

¯ مثال، تاثير فراواني در درك موضوع توسط مخاطب دارد و باعث تنوّع تدريس مي شود. مثالها ميتواند از متن كتاب و يا از مطالب خارج كتاب باشد اما در هر صورت بايد در راستاي محور اصلي درس و آموزش بكار گرفته شود. امتیاز این بخش فقط به مثالهای نوشته شده در روی تخته سیاه یا وایت برد و یا امثالهم تعلق می گیرد. هر مثالی که نوشته شود 25/0 امتیاز دارد.

تذکر: به مثالهای بیش از 4 عنوان، امتیاز مثبت تعلق نمیگیرد ولی چنانچه داوطلب در مثالهای اضافی مرتکب خطا شود امتیاز متناسب کسر خواهد شد.

ب) كتابت صحيح و اعراب گذاري صحيح:

¯ نگارش و اعراب صحیح مثالها و عبارات موضوع درس که روی تخته سیاه یا وایت برد یا ... نوشته شود امتیاز مثبت داشته و به ازاء هر غلط نگارشی یا اعرابی 25/0 کسر امتیاز صورت خواهد گرفت.

5) قدرت بيان و تفهيم مطالب به متعلّمان؛ كه شامل مؤلفه هاي زیر است :

الف) قدرت بيان و عدم تكلف در تكلّم/ تسلّط بر موضوع و مطلب ارائه شده

¯ واضح، روشن و راحت بيان كردن مطالب و استفاده صحيح و به جا از كلمات و به حاشيه نرفتن و دنبال کلمه نگشتن، بیانگر عدم تکلف در بیان است.

¯ داوطلب بايد احاطه كامل و بيشتر از متن آموزشي نسبت به موضوع درس داشته و قادر به پاسخگوئی نسبت به سئوالات مخاطبان در چارچوب موضوع درس باشد.

هر یک از دو قسمت فوق در بند الف حداکثر 5/0 امتیاز داشته و در صورت نقص در هر کدام از قسمتها 25/0 امتیاز تخصیص می یابد.

ب) قدرت سخنوري و جذب مخاطب

¯ قدرت، رسائی و گیرائی بیان، زیبائی کلام، چهرهگشاده ،نشاط و جذابيت، بهرهگیری از کلمات و عبارات مناسب و متناسب با سطح مخاطبان، نداشتن تکیه کلام، پیوستگی و نظم در تدریس و نفوذ کلام، جذب مخاطب و توفیق تدریس را بدنبال خواهد داشت. توجه گردد قدرت سخنوری یک فرد لزوماً به دانش او در موضوع مدنظر بستگی ندارد. لذا ممکن است فردی تسلط بر موضوع مدنظر نداشته باشد- که در ردیف مربوطه منظور خواهد شد- ولی قدرت سخنوری داشته باشد! لذا باید میزان جذب مخاطب ارزیابی شود.

¯ علاوه بر جذابیت روش تدریس، خود داوطلب نیز باید دارای چهره جذاب باشد یا بنحو مقتضی توجه ناخوآگاه فراگیر را بسوی پذیرش خود جلب نماید. چهره گشاده و متبسم توأم با جدیت و آرامش، در پذیرش معلم از سوی فراگیران نقش داشته و موجب افزایش تأثیر گذاری فرآیند آموزش و تعلیم و تربیت می گردد. نشاط مربي در رفع خستگي متعلّمان و تنوّع كلاستاثير بسزايي دارند. بدیهی است آراستگی و تبسم و ... داوطلب نباید افراطی و خارج از شأن کلاس و ماهیت موضوع تدریس باشد. اين قسمت حداكثر داراي 5/0 امتياز ميباشد.

ج) ايجاد فرصت هاي مناسب براي تفكّر و انديشه فراگيران(مهارت ایجاد مسئله)

¯ مطرح كردن مسأله و پرسش و دادن فرصت فكر و پاسخگويي به متعلّمان از اصول لازم در ارتقاء سطح تدریس بشمار میرود که البته تمرکز مخاطبان را هم میتواند بدنبال داشته باشد. اين قسمت حداكثر داراي 5/0 امتياز ميباشد.

د) مهارت در تمركز بخشي:

¯ میزان مهارت داوطلب در جلب توجه مخاطبین نسبت به کلاس و موضوع مدنظر و جلوگیری از پراکندگی حواس آنان به طرق مختلف و مناسب حتی الامکان بطور غیر مستقیم همانند تذکر غیر مستقیم بطوریکه هم خارج از شأن کلاس نباشد و هم موجب گسستگی مطلب و کلام نگردد. حتی با بهم زدن دستها یا تغییر موقعیت یا درآوردن عینک و ... اين قسمت بسته به میزان این مهارت حداكثر 75/0 امتياز دارد.

ر) مهارت در برقراري ارتباط روحي و عاطفي

¯ اين امر از همراه بودن و ارتباط معنوی متعلمان با داوطلب و ابراز علاقه مندي به محتواي ارائه شده و حضور فعال در كلاس مشخص مي شود. نگاه مشفقانه و خاضعانه بین داوطلب و فراگیر، ارتباط و تعامل کلامی محترمانه و مستمر، علاقه فراگیران به استمرار کلاس و تعامل آنان با داوطلب پس از اتمام کلاس از مصادیق برقراری ارتباطروحی داوطلب بافراگیران است. اينقسمت حداكثر داراي 75/0 امتياز ميباشد.

ز) مهارت در اجراي تدريس فعال و بهرهگيري از الگوها و روشهاي تدريس متنوع و متناسب

¯ استاد بايد توانايي تغيير روش هاي تدريس در موقعيّت هاي مختلف و بصورت فعال را داشته باشد و مي تواند از روش هاي توضيحي، ايجاد مسأله در ذهن مخاطبين، پرسش و پاسخ، مباحثه گروهي، ايفاي نقش و .... در مواقع مقتضی استفاده نمايد. اين قسمت حداكثر داراي 1 امتياز ميباشد.

و) مهارت در به كارگيري اشارات (مهارتهای غیر کلامی) حساب شده

¯ در راستاي آموزش ابزارهاي زيادي ممكن است به كمك استاد بيايد كه عبارتند از اشاره به مطالب تخته يا نوشته يا اشارات سر و دست و چشم و ابرو و ..... براي جلب توجه مخاطبين يا تأييد و تكذيب مطلب و غيره. استفاده از اشارات صحیح^* در طول تدریس جمعاً 5/0 امتیاز داشته و در صورت اشاره ناصحیح به ازاء هر مورد 25/0 نمره کسر می گردد.

^* برای تفهیم مناسب موضوع باید دست و صورت و ... معنی صحیح واژه را القاء نماید. بعنوان مثال برای اشاره به بالا دست یا صورت یا نوشته و ... باید جهت بالا را نشان دهد نه جهتی دیگر.

هـ) ايجاد فضاي مناسب براي مباحثه هاي گروهي قرآن آموزان

¯ داوطلب بمنظور فراهم نمودن زمینه لازم جهت مشاركت فراگیران و ترغیب ایشان جهت تفکر و تمرکز روی موضوع درس، فراگیران را به گروههای چند نفره تقسیم نموده و با طرح یک یا چند موضوع برای گروهها، آنان را تشویق به گفتگو، تفکر و تأمل پیرامون موضوع درس می نماید. اما بايد بتواند اين كار را مديريّت نمايد تا موجب بی نظمی در کلاس نشود.

امتیاز هر كدام از دو بخش فوق 75/0 است.

ي) تلفّظ و قرائت صحيح مثال ها

¯ قرائت صحیح کلیه واژه ها، مثالها و عبارات قرآنی در حد روانخوانی مورد توجه خواهد بود. اين قسمت حداكثر 5/0 امتياز داشته و به ازاء هر تلفظ و قرائت ناصحيح 25/0 كسر مي شود.

تذکر: چنانچه تعداد اغلاط داوطلب در قرائت مثالها و عبارات بیش از 8 مورد باشد باید در نظریه ممتحن برای بررسی نهائی پس از آزمون درج شده و در صورت تأیید آن توسط ممتحن دوم، داوطلب مورد نظر تجدید محسوب خواهد شد.

6) برقراري ارتباط چهره به چهره با شاگردان و عدالت ديداري:

¯ داوطلب بايد در طول تدریس – از ابتدا تا پایان تدریس- به تمام مخاطبين به طور يكسان توجّه داشته باشد هم در نگاه كردن و هم در پرسش نمودن و ديگر موارد. شایسته است این توجه بروز عملی هم داشته باشد. یعنی نگاه و توجه همراه با سئوال و جواب، تذکر، تعامل، گفتگو و برقراری ارتباط با فرد و یا گروه مدنظر و .... امتياز اين قسمت حداكثر 0.75 است.

7) استفاده از تنغيم و قرائت آهنگين تمرينها

¯ اجراي زيبا، جذاب و آهنگين مثالها و تمرينات ميتواند در ايجاد جذابيت در حين تدريس نقشي بسزا داشته باشد. امتياز اين قسمت حداكثر 5/0 است.

8) عدم استفاده افراطي از كتاب و يادداشت

¯ معلّم نبايد وابستگي علمي به كتاب داشته باشد و مجبور باشد به صورت افراطي از آن استفاده نمايد. این کار علاوه بر اتلاف زمان، موجب کاهش اعتبار علمی معلم نزد فراگیران خواهد شد. امتياز اصلي اين قسمت نيز 5/0 است.

9) مديريت و توانايي اداره كلاس

كه شامل دو بخش است :

الف) مديريت زمان تدريس هر يك از محورهاي آموزشي

¯ داوطلب باید با تقسیم مناسب زمان تخصیص یافته جهت تدریس بخشهای مختلف کتاب حسب حجم و ارزش محتوائی بخش مدنظر، از توقف و مکث بیجا و طولانی در یک یا دو بخش و اتلاف زمان خودداری نماید. امتياز اين قسمت حداكثر 75/0 است.

ب) مديريت فراگيران، امكانات و فضاي كلاس

¯ معلم بايد توانايي به كارگيري و بهرهمندي از تمامي امكانات، لوازم كمك آموزشي و همچنين ايجاد فضاي مناسب جهت بكارگيري و جريان بخشي به فعاليت فراگيران در كلاس را داشته باشد و ايشان را در فرايند تدريس قرار دهد تا ذهنشان معطوف به عناصر ديگر نگردد. امتياز اصلي اين قسمت نيز 5/0 است.

10) استفاده از وسايل آموزشي و كمك آموزشي

كه به دو بخش تقسیم می شود:

الف) استفاده از وسايل کمک آموزشي

¯ وجود وسایل کمک آموزشی همانند وایت برد و ماژیکهای رنگی در محل اخذ آزمون روش تدریس الزامی است. داوطلب می تواند وسایل کمک آموزشی ویژه مورد نیاز خود در تدریس – در حد معمول و عرف- را از قبل به مسئول دوره اطلاع داده و آنرا بهنگام تدریس طلب نماید و یا خود بهمراه داشته و از آن استفاده نماید. استفاده مناسب و بجا از وسایل کمک آموزشی حداکثر 75/0 امتیاز دارد.

ب) استفاده از خط خوش و خوانا

¯ خط خوش و خوانا – در حد معمول و نه در حد حرفه ای- که بسهولت امکان رؤیت و خواندن توسط همه فراگیران را داشته باشد حداکثر 5/0 امتیاز دارد.

11) جمع بندي مطالب/ ذكر خلاصه درس / ارائه تكليف مناسب / ارزيابي مستمر و پاياني از مطالب ارائه شده

الف) جمع بندي مطالب

¯ بمعنای اتمام منطقی – پیش بینی شده و بدون عجله- و عدم ناقص گذاشتن موضوع درس است.

ب) ذكر خلاصه درس

¯ بیان خلاصه موضوع تدریس شده در پایان کلاس در مسیر تمرکز فراگیران روی مباحث اصلی و تمیز آن با فروعات تدریس – که بنا به اقتضا مطرح می شود- موجب ارتقاء فراگیری است.

ج) ارائه تكليف مناسب

¯ ارائه تکلیف مناسب از جهت حجم و کیفیت متناسب با زمان انجام تکلیف و مقطع سنی فراگیران موجب تمرین و تثبیت آموخته ها می شود.

د) ارزيابي مستمر و پاياني از مطالب ارائه شده

¯ داوطلب باید در پایان کلاس و با توجه به مدیریت زمانی صورت پذیرفته، فرصت لازم برای ارزیابی فراگیران از مباحث تدریس شده را داشته باشد تا امکان سنجش توفیقات کلاس در تحقق اهداف پیش بینی شده محقق گردد. ارزیابی های مستمر حین تدریس هم به سنجش توفیقات تدریس در لحظه به لحظه کلاس کمک نموده و داوطلب را برای انتخاب مرحله بعد یاری می کند. لذا پیش بینی و انجام آن از ارکان تدریس است.

امتياز هريك از اين 4 بخش فوق 25/0 مي باشد.

تذكر: رعايت اين مؤلّفهها توسط داوطلبان محترم نبايد كليشهاي و تصنّعي و با هدف كسبِ نمره باشد بلكه حالت طبيعي داوطلب و تدريس وي با رعايت شرايط ياد شده بايد ملموس باشد.

و مِنَ الله تُوفیق

شعبانعلی قانعی اردکانی

mobinardakan@yahoo.com

آبان 1390